Wil je een prettige fietsvakantie, dan is een fiets met versnellingen onontbeerlijk: een heuvel of berg op zonder versnellingen moet nog aardig lukken, maar de lol is er al snel af als je dat je hele vakantie moet doorstaan. Maar hoe kies je het juiste versnellingssysteem?
Versnellingen zijn niet alleen handig in bergachtige omgevingen, ook in winderige omgevingen is een fiets met versnellingen een aanrader. De drie systemen die bij vakantiefietsen worden gebruikt, zijn het derailleursysteem, de Rohloff-versnellingsnaaf en de Pinion-versnellingsbak.
Eerlijkheidshalve moet Eric bekennen dat hij een wel eens 2500 kilometer in India heeft gefietst met een fiets zonder versnellingen. Dat hij af en toe heuvelop moest lopen nam hij voor lief. Zonder versnellingen kan dus wel!
We bespreken de volgende onderwerpen:
- Derailleursysteem
- Rohloff versnellingsnaaf
- Pinion versnellingsbak
- Voor- en nadelen
- Vergelijkingsoverzicht van versnellingssystemen
Wat zijn dit voor versnellingssystemen en wat zijn de voor- en nadelen?
Derailleursysteem
Zo rond 1875 kwam een Fransman op het idee om op zijn achterwiel twee kransjes te zetten zodat hij lichter of zwaarder kon trappen. Het van spoor of kansje wisselen wordt in het Frans ‘derailler’ genoemd en zo is de naam derailleur ontstaan.
Derailleursysteem: voor- en achterderailleur
Meer dan 140 jaar later bestaat het systeem nog steeds, maar is het iets geavanceerder. Achter heb je 10 of 11 kransjes die tezamen een cassette worden genoemd. Vóór heb je drie kettingbladen. Door middel van een achterderailleur en een voorderailleur kun je (in theorie) met de linker- en rechterschakelaar op het stuur 30 of 33 combinaties kiezen (in de praktijk zorgen sommige combinaties voor extra snelle slijtage; daarover verderop meer).
Kwaliteitsklassen van een derailleur
Het woord ‘derailleur’ staat eigenlijk voor ‘derailleursysteem’. Het is een systeem omdat het bestaat uit een set aan onderdelen die tezamen zorgdragen voor:
- Schakelen (versnellingschakelaars, voor- en achterderailleur, de ketting, cassette en voorbladen)
- Remmen en
- Naven
De set aan onderdelen van een derailleursysteem wordt een onderdelengroep genoemd. Onderdelengroepen zijn qua kwaliteit in verschillende klassen ingedeeld.
| Derailleur onderdelengroep | Kwaliteit |
|---|---|
| Alivio | Niet doen! |
| Deore | Sinds 2020 best wel goed (pakweg € 200,- goedkoper dan LX) |
| LX / SLX (tot 2020/2021) | Beter (pakweg € 200,- goedkoper dan XT) |
| XT | Beste onderdelengroep |
De rangorde van de groepen is alfabetisch. Hoe hoger in het alfabet, hoe slijtvaster, hoe beter het schakelt en… hoe duurder.
Een Alivio-cranckstel schakelt stugger en is minder slijtvast dan een Deore. Alivio en lagere groepen verkopen wij dan ook nooit. Een Deore-schakelaar en -derailleur werkt iets minder nauwkeurig en is minder mooi afgewerkt dan een XT-derailleur.
Rohloff versnellingsnaaf
De Rohloff-naaf is een versnellingssysteem voor fietsen waarbij het achterwiel wordt voorzien van een versnellingsnaaf met 14 versnellingen. In 1998 kwam de eerste werkende Rohloff-naaf op de markt. De versnellingsnaaf is genoemd naar de ontwerper Bernhard Rohloff.
Een Rohloff-versnellingsnaaf
Bernhard wist in het achterwiel 14 versnellingen in te bouwen. Dat was toen revolutionair, want zelfs het grote Shimano kon zo’n lichte naaf met zoveel versnellingen niet bouwen.
Het duurde een paar jaar voordat de kinderziektes eruit waren, maar tegenwoordig is de naaf een standaardonderdeel voor veel vakantiefietsers. 80 procent van de verkochte vakantiefietsen is met een Rohloff-naaf uitgerust.
In tegenstelling tot een derailleur is de Rohloff er eigenlijk maar in één variant. Er zijn alleen wat verschillen tussen de manier van schakelen en de kleur van de naaf.
Lees meer over Rohloff-naven »
Pinion versnellingsbak
Het Pinion-versnellingssysteem is een versnellingsbak voor fietsen die tussen de pedalen zit. Hij is in 2011 ontwikkeld door Michael en Christoph, twee ex-ingenieurs van autofabrikant Porsche.
Het Pinion versnellingssysteem.
Destijds heeft Eric zelf een van de eerste Pinions getest; daar was hij toen niet superenthousiast over. Maar inmiddels is de Pinion dermate verbeterd dat hij net zo goed is als de Rohloff: de kinderziektes zijn eruit.
Oorspronkelijk had Pinion maar één variant, de P1.18, een versnellingsbak met 18 versnellingen (636% bereik en 11,3% tussen de versnellingen). Daarnaast zijn er inmiddels -goedkopere- Pinions met 6, 9 en 12 versnellingen, de C1.6, C1.9 en C1.12. Vooral bij de e-bikes vinden we vaak de C1.12. De C-serie geeft trouwens een magnesium behuizing die 300 gram lichter is dan de P reeks. Hoe minder versnellingen, hoe minder tandwielen er in zitten en waardoor hij ook weer lichter wordt. Je krijgt dan wel wat grotere tussenstapjes (17%) en ietsje minder bereik (600%).
Ook al zullen Michael en Christoph dat niet toegeven, maar zij willen net zo beroemd worden als Rohloff. De tijd zal het uitwijzen… We zien in ieder geval dat Pinion in hun korte bestaan duidelijk terrein begint te winnen van Rohloff.
Lees meer over het Pinion versnellingssysteem »
Maar er zijn toch ook versnellingsnaven van Shimano?
Shimano-versnellingsnaven zijn geschikt wanneer je fietst in relatief vlakke gebieden en geen grote afstanden aflegt. Shimano-naven zijn niet gebouwd om grote krachten over te brengen; ze zijn zelfs niet goedgekeurd voor mountainbikes. Als je dus met bepakking bergop fietst en je gaat op de pedalen staan, dan is de kans groot dat de Shimano-naaf doorslaat. Dat heeft met de kleinere tandwielen te maken en de mindere stijfheid van de as.
Bij Rohloff en Pinion zijn de interne tandwielen groter dan van Shimano. Bij Rohloff en Pinion zijn de tandjes recht; bij Shimano zijn ze schuin afgerond. Schuin afronden zorgt voor soepeler schakelen, maar leidt ook tot extra slijtage. Tijdens de grootste fietsenbeurs van Europa, Eurobike, toont Rohloff dan ook altijd een zij-aan-zij-vergelijking van de Shimano-kransjes en de Rohloff-kransjes. Op Sint Christophorus staat een uitgebreidere uitleg over het kwaliteitsverschil.
Kransjes van Shimano-versnellingen vergeleken met kransjes van een Rohloff-naaf. Foto door Sint Christophorus.
Shimano-versnellingsnaven passen dan ook niet bij ons idee van een duurzame vakantiefiets; vandaar dat we dat systeem verder buiten beschouwing laten.
Wat zijn de voor- en nadelen van deze versnellingssystemen?
- Voor- en nadelen van een derailleur
- Voor- en nadelen van een Rohloff-naaf
- Voor- en nadelen van een Pinion versnellingssysteem
Voor- en nadelen van een derailleur
De ene XT is de andere niet
Een onderdelengroep van een derailleur is een set van onderdelen voor versnellen, remmen en naven. Niet alle fietsfabrikanten monteren al deze onderdelen van één en hetzelfde merk en type op hun confectiefietsen. Om commerciële en/of praktische redenen worden er vaak verschillende door elkaar gebruikt. Daar hoeft op zich niet veel mis mee te zijn, zolang er maar niet teveel op cruciale onderdelen bespaard wordt.
Soms zie je dat een fietsmerk een XT-derailleur monteert. Denk dan niet dat het een fiets is die geheel is afgemonteerd met XT. Kijk even verder. Soms worden op de rest van de fiets supergoedkope Shimano-onderdelen gebruikt en laten ze je in de waan dat het een goede fiets is. Met name scherpgeprijsde Duitse merken zijn daar goed in.
Een derailleur is per definitie slijtagegevoelig
Het kenmerk van een derailleur, de ketting van kransje laten wisselen, maakt een derailleur inherent slijtagegevoelig: wanneer een ketting schuin op een kransje staat, slijten je ketting en cassette sneller. En dat is goed voor ons, want zo kunnen wij weer wat verdienen in onze werkplaats.
Bij sommige schakelstanden slijt je derailleur meer dan gebruikelijk.
Je kunt slijtage wat beperken door bewuste schakelstanden te hanteren. Op het plaatje kun je zien hoe het hoort. Dus ligt de ketting op het voorblad met nummer 1, dan mag je achter alleen de vier achterkransjes aan de linkerkant gebruiken. Gebruik je het middelste voorblad, dan mag je alleen de middelste kransjes op je cassette gebruiken.
| Voordelen van een derailleur | Nadelen van een derailleur |
|---|---|
|
|
Voor- en nadelen van een Rohloff-naaf
Het bereik tussen het lichtste en het zwaarste verzet van een Rohloff-naaf is 526 %. Dus bijna net zo groot als dat van een derailleursysteem. Dit bereik is meestal voldoende om met bepakking bergop te komen. Wil je toch lichter, dan kunnen wij een ander voorblad of achterkransje monteren. Dat gaat dan wel ten koste van het zwaardere verzet.
Het is je vast wel eens overkomen dat je bergop te laat was met terugschakelen. Of dat je in een zwaar verzet stilstond voor een verkeerslicht. Met een derailleur kun je dan niet meer schakelen, maar met een Rohloff wel. Dat is het grootste voordeel. Verder vinden we het fijn dat de stapjes tussen de versnellingen natuurlijker aanvoelen. Bij een derailleur had je op vlak landschap vaak het gevoel dat je niet in het goede verzet kwam. Je fietste vaak of te licht of te zwaar. Bij een Rohloff heb je dat nooit want het verschil tussen de versnellingen is 13,6% en bij een derailleur (met een cassette van 11 tot 36 tandjes) is het al snel 17%.
En, yes! Met een Rohloff kun je eindelijk afscheid nemen van die vieze smerige ketting en overgaan op een riemaandrijving.
| Voordelen van een Rohloff-naaf | Nadelen van een Rohloff-naaf |
|---|---|
|
|
Voor- en nadelen van een Pinion-versnellingsbak
De Pinions met 9 en 12 versnellingen (P1.9, P1.12 en C1.12) zijn handig voor niet-vakantiefietsers of als je met trapondersteuning rijdt. Omdat we het over vakantiefietsers hebben, gaat het bij de voor- en nadelen over de Pinion P1.18.
De Pinion P1.18 heeft als voordeel dat hij met 18 versnellingen er meer heeft dan de Rohloff-naaf. Het bereik is 636% en de stapjes tussen de versnellingen liggen ook nog eens dichter bij elkaar, nl. 11,3%. Mooier kan bijna niet. De lichtere Pinion C1.12 heeft met 12 versnellingen een bereik van 600% in stapjes van 17,7%. Voor een e-bike is dat oké, voor een mountainbiker die wat heftiger schakelt, ook, maar voor een vakantiefietser zijn de stapjes eigenlijk iets te groot. Dat leggen we graag uit in de winkel.
Waar bij de Rohloff het gewicht in het achterwiel zit, daar zit het bij de Pinion op de beste denkbare plek: tussen de pedalen. Dit stuurt wat lichter, maar zodra je tassen op je fiets hebt hangen, dan valt dit verschil weg. Wat blijft, is dat de Pinion P1.18 820 gram zwaarder is dan de Rohloff.
Een Pinion is geschikt voor riemaandrijving.
| Voordelen van een Pinion-versnellingssysteem | Nadelen van een Pinion-versnellingssysteem |
|---|---|
|
|
Vergelijkingsoverzicht van versnellingssystemen
Vergelijking van het bereik en verzet van een derailleur, een Rohloff en een Pinion.
| Versnellingssysteem | Derailleursysteem | Rohloff | Pinion P1.18 |
|---|---|---|---|
| Aantal effectieve versnellingen | 15 | 14 | 18 |
| Stappen tussen versnellingen | 17% | 13,70% | 11,50% |
| Onderhoud | Te vaak | Een keer per 5.000 km olie verversen | een keer per 10.000 km olie verversen |
| Levensduur | 4000 tot 6000 kilometer | Meer dan 100.000 kilometer | Tot nu minstens 50.000 kilometer |
| Riem mogelijk? | Nee | Ja | Ja |
| Prijs | € 150,- tot € 2000,- | € 1000,- | € 2000,- |
| Gewicht | 1575 gram | 1825 gram | 2700 gram |
| Bereik | 573% | 537% | 636% |
| Kwetsbaarheid | Hoog | Laag | Laag |
| Bewezen betrouwbaarheid | Matig | Extreem betrouwbaar | Behoorlijk betrouwbaar |
| Verkrijgbaarheid wereldwijd | Goed | Matig, maar niet van toepassing | Slecht, maar niet van toepassing |
| Service wereldwijd van producent | Niet | Uitstekend | Uitstekend |
Er is ook een Duitse site waarop je van alles kunt berekenen. Typisch Duits en daarom erg goed! Het heet de ritzelrechner maar je moet wel iets meer dan gemiddeld verstand van fietsen hebben.
Nog meer weten?
We hebben nóg meer geschreven over versnellingssystemen. Lees meer over: